Zdrowie. Jak zapobiegać i leczyć?
Ogólna kondycja zdrowotna
Wspinaczka na Kilimandżaro jest wymagająca, zarówno fizycznie, jak i mentalnie. To prawda. Jest jednak absolutnie w zasięgu każdej przeciętnie zdrowej osoby, nie będącej bynajmniej zawodowym sportowcem.
Kilimandżaro jest górą powulkaniczną, a nie wypiętrzeniową. Dzięki temu nie potrzeba mieć umiejętności wspinaczkowych wyniesionych ze skałek, raków, uprzęży, czekanów - to nie Alpy ani Himalaje! Na najwyższej górze Afryki będziesz się raczej mierzyć ze zmęczeniem, znużeniem, odwodnieniem czy chorobą wysokościową.
Mówią, że jeśli jesteś w stanie biec bez zadyszki pół godziny, to jesteś gotowy(-a) na wejście na Uhuru Peak. Z pewnością zwiększysz te szanse przygotowując się fizycznie do wysiłku przez 3-6 miesięcy przed planowaną podróżą (jogging, rower, siłownia itp.).
Aby poznać swoje ewentualne ograniczenia i zapobiec przykrym niespodziankom związanym z brakiem siły na szlaku, z pewnością dobrym pomysłem jest przeprowadzenie próby wydolnościowej przed wyjazdem do Tanzanii, w placówce zdrowia, i towarzysząca tej próbie konsultacja lekarska (obowiązkowo, jeśli chorujesz na choroby przewlekłe, szczególnie kardiologiczne).
Choroba wysokościowa
Wspinaczka na Kilimandżaro wiąże się z ryzykiem choroby wysokościowej, zwanej także chorobą gór wysokich, AMS (Acute Mountain Sickness). Choroba ta występuje na dużych wysokościach (już powyżej 2.500 m n.p.m., a więc niemal na całym szlaku na Kilimandżaro), ponieważ organizm ma trudności z dostosowaniem się do niskiego poziomu tlenu w powietrzu. AMS może dotknąć każdego, nawet najwytrawniejszego wspinacza. Niestety, na nizinach, przed wyprawą na szczyt, nie możesz sprawdzić, czy jesteś podatny(-a) na chorobę wysokościową, czy nie...
Aby Cię uspokoić: w czasie wyprawy Eli będzie codziennie monitorować stan Twojego zdrowia. Będziesz badany(-a) pulsoksymetrem do sprawdzenia Twojego tętna spoczynkowego oraz saturacji tlenem krwi. Możesz też to robić własnoręcznie (własnym pulsoksymetrem wysokiej jakości). Zważ, że granica alarmowa saturacji w wysokich górach jest obniżona, więc np. 76% saturacji nie będzie uznane przez Eli'ego za stan alarmowy, zagrażający zdrowiu. Głowa do góry!
Oto kilka wskazówek dotyczących zapobiegania i leczenia AMS podczas wspinaczki na Kilimandżaro:
Zapobieganie AMS
1. Stopniowe wznoszenie: W miarę możliwości wybierz dłuższy czasowo szlak (np. Lemosho), aby dać organizmowi więcej czasu na aklimatyzację.
Tak, to prawda, że rekord najszybszego wejścia na Kilimandżaro (oficjalnie uznawany przez organizację Kilimanjaro National Park Authority), ustanowiony przez Karla Egloffa, szwajcarskiego wspinacza, wynosi 6 godzin, 42 minuty i 24 sekundy. Ty jednak raczej nie planuj, że pokonasz jednego dnia dwa odcinki zaplanowane na dwa dni, bo się czujesz w świetnej, życiowej wręcz kondycji. To się może skończyć chorobą wysokościową i odwrotem przed osiągnięciem celu.
2. Wysokie obozy: Wszystkie trasy zostały starannie zaplanowane i rozłożone w czasie na kilka dni, pod kątem kondycji i wydolności przeciętnego turysty. Każdy odcinek kończy się w obozie na coraz wyższym poziomie (z pewnymi wyjątkami, np. lekkie zejście pewnego dnia, aby dać organizmowi więcej czasu na aklimatyzację). Przed przystąpieniem do ataku szczytowego będziesz mieć zaplanowany pobyt w najwyższym obozie bazowym w celu ostatecznej aklimatyzacji.
3. Pij dużo wody: Staraj się pić dużo wody, aby uniknąć odwodnienia. Dobrze nawodnione ciało lepiej radzi sobie z chorobą wysokościową. Bierz na codzienny szlak minimum 4 litry wody do podręcznego plecaka. Eli będzie tego restrykcyjnie przestrzegać. Przegotowaną wodę otrzymasz co rano od kucharza w obozie (i oczywiście po dotarciu do obozu będącego celem tego dnia).
Na niektórych szlakach można napotkać strumyki, szczególnie w górnych partiach góry. Nie planuj jednak, że będziesz z nich uzupełniać wodę i staraj się mieć odpowiedni zapas ze sobą w plecaku.
4. Unikaj alkoholu i nikotyny: Alkohol i nikotyna mogą zwiększać ryzyko choroby wysokościowej, dlatego lepiej ich unikać podczas wspinaczki.
5. Leki przeciwwymiotne: Możesz rozważyć zabranie leków, które pomogą złagodzić objawy AMS, ale skonsultuj się z lekarzem poradni medycyny podróżnej przed rozpoczęciem wędrówki (być może Ci przepisze acetazolamid na receptę, np. popularny diuramid) lub po prostu z Eli'em w trakcie wspinaczki. Uwaga: te leki mogą być silnie moczopędne, więc po ich wieczornym zażywaniu nie unikniesz wychodzenia z namiotu do toalety lub pod skałki...
Leczenie AMS
1. Schodź na niższy poziom: Jeśli doświadczasz objawów AMS, takich jak ból głowy, nudności, wymioty, zmęczenie lub zawroty głowy, to natychmiast powiedz o tym przewodnikowi i schodź na niższy poziom, gdzie jest więcej tlenu. Przewodnik (Eli) lub inna uprawniona osoba zejdzie z Tobą. Bezpieczeństwo i zdrowie są najważniejsze.
2. Odpoczywaj: Po schodzeniu na niższy poziom, odpocznij i poczekaj, aż objawy znikną. Wiele przypadków AMS łagodzi się po schodzeniu.
3. Tlenoterapia: W przypadku cięższych objawów choroby wysokościowej może być konieczna tlenoterapia. Wysoko w górach dostępność tlenu jest ograniczona, więc dostarczenie dodatkowego tlenu może pomóc w łagodzeniu objawów. Przewodnik (Eli) obowiązkowo dźwiga ze sobą butlę tlenową, której nie zawaha się użyć, dla Twojego dobra.
4. Leczenie farmakologiczne: W niektórych przypadkach lekarze mogą zalecić leki przeciwwymiotne lub leki przeciwbólowe, aby złagodzić objawy AMS.
Najważniejsze jest monitorowanie swojego ciała i reagowanie na objawy choroby wysokościowej. Chociaż większość przypadków AMS jest łagodna i ustępuje po schodzeniu na niższy poziom, to jednak w przypadku poważniejszych objawów (np. obrzęku płucnego lub obrzęku mózgu) konieczna jest natychmiastowa ewakuacja medyczna.
Przed wyruszeniem na wspinaczkę na Kilimandżaro warto skonsultować się z lekarzem poradni medycyny podróży (tropikalnej), aby uzyskać porady dotyczące profilaktyki i leczenia choroby wysokościowej oraz dostosować plan wędrówki do swojego zdrowia i poziomu przygotowania fizycznego. Badania, które służą do oceny organizmu przed wyprawą to między innymi:
badania laboratoryjne krwi i moczu (morfologia, parametry nerkowe, parametry wątrobowe, glikemia, parametry gospodarki żelazem)
badania obrazowe (RTG klatki piersiowej, USG jamy brzusznej, ECHO serca, RTG panoramiczne zębów)
EKG, kardiologiczna próba wysiłkowa
wspomniana próba wydolnościowa VO2max
ocena składu i masy ciała
Żółta febra, malaria i inne choroby zakaźne
Obecnie (2023) nie ma obowiązku szczepienia na żółtą febrę przed wjazdem do Tanzanii. Pewne ryzyko zachorowania zawsze jest, ale jeśli nie wybierasz się w góry w porze deszczowej, to nie musisz się raczej obawiać komarów przenoszących choroby tropikalne. Wybór co do zaszczepienia się przed wyjazdem należy do Ciebie.